Nghệ nhân dân gian Trương Văn Hồng – người làm lễ cũng Táo quân cho Bảo tàng Dân tộc học VN cho rằng, trong dân gian có xu hướng “năm con gì kiêng cúng con đó”.
Mâm cỗ giao thừa không nên có thịt ngựa?
Dịp tết Nguyên đán gần kề, nhiều thông tin trên báo chí phản ánh “cơn sốt” thịt ngựa bạch với quan niệm “năm Giáp Ngọ ăn thịt ngựa bạch lấy may”.
Nghệ nhân dân gian Trương Văn Hồng – người làm lễ cũng Táo quân cho Bảo tàng Dân tộc học VN cho rằng, không có cơ sở nào để thấy quan niệm trên là đúng.
Theo ông, thậm chí trong dân gian có một chút kiêng kỵ “năm con gì kiêng cúng con đó”. Bởi vậy, năm Dậu (con gà) nhiều nơi không cúng gà trong đêm giao thừa và ngày mùng 1 tết. Bởi họ quan niệm, ngày đàu năm không nên sát sinh con vật linh thiêng của năm đó.
Tuy nhiên, thịt ngựa không phổ biến như thịt gà để có thể bắt gặp, quan sát. Nhưng ông Trương Văn Hồng cho rằng, năm Giáp Ngọ (con ngựa) biểu tượng cho sức mạnh, quyền lực, thành công. Do vậy, không nên sát sinh hay ăn thịt con vật được hy vọng sẽ mang đến điều may mắn trong thời điểm đầu năm.
Cũng như vậy, ông Trương Văn Hồng cho hay, không ai cúng cá chép đã chế biến thành món ăn trong ngày lễ ông Táo (23 tháng Chạp). Ở miền Bắc, người dân thường cúng một con cá chép sống thả trong chậu nước để đưa ông Táo về trời. Cúng xong, cá sẽ được thả xuống ao, sông với ý nghĩa cá sẽ hóa rồng để ông Táo cưỡi lên chầu trời. “Cá chép là vật linh trong ngày lễ ông Táo nên có xu hướng kiêng sát sinh cá chép trong ngày này”, ông nói.

Tại sao cúng Giao thừa ngoài trời Các cụ ta quan niệm: Mỗi năm Thiên đình lại thay toàn bộ quan quân trông nom công việc dưới hạ giới. Các cụ hình dung phút ấy ngang trời quân đi, quân về đầy không trung tấp nập, vội vã (nhưng mắt trần ta không nhìn thấy được) thậm chí có quan quân còn chưa kịp ăn uống gì. Những phút ấy, các gia đình đưa xôi gà, bánh trái, hoa quả, toàn đồ ăn nguội ra ngoài trời cúng, với lòng thành tiễn đưa người nhà Trời đã cai quản mình năm cũ và đón người nhà trời mới xuống làm nhiệm vụ cai quản hạ giới năm tới. Vì việc bàn giao, tiếp quản công việc hết sức khẩn trương nên các vị không thể vào trong nhà khề khà mâm bát mà chỉ có thể dừng vài giây ăn vội vàng hoặc mang theo, thậm chí chỉ chứng kiến lòng thành của chủ nhà..

Lễ giao thừa hay còn goi là Lễ trừ tịch thực hiện vào lúc giao tiếp giữa hai năm cũ mới. Ý nghĩa của lễ là bỏ đi điều xấu của năm cũ để đón những cái mới mẻ tốt đẹp của năm mới.
Lễ này được cũng ở ngoài trời hoặc trong nhà hướng ra ngoài trời trên lan can, cửa sổ. Mỗi nơi có một cách làm riêng, có thể tham khảo Lễ, bao gồm: Oản quả, bánh kẹo, mứt Tết tùy tâm, bánh chưng một đôi, quả cau lá trầu, bao thuốc lá, ấm trà rót 4 chén, một bát nước trắng, đĩa gạo muối, hương, hoa nến hoặc đèn dầu, cốc gạo cắm hương.
Ngoài ra, có thêm lễ nặm gồm: Đĩa xôi thịt lợn hoặc gà, 3 chén rượu, 1.000 vàng hoa đỏ, một mũ giao thừa màu đỏ cúng quân tân đương niên và sớ điệp (nếu có), tiền vàng. Tiền xu địa phủ tùy tâm.
Mâm ngũ quả ngày Tết
Ngày Tết, trên bàn thờ tổ tiên hoặc trên bàn tiếp khách, hầu như nhà nào cũng trưng một mâm ngũ quả, vừa đẹp mắt vừa hàm ý những điều ước nguyện của gia chủ trong năm mới sắp tới.
Theo giáo sư, tiến sĩ khoa học Trần Ngọc Thêm, Trưởng Bộ môn Văn hóa học, ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn TP HCM, mỗi miền Nam – Bắc có cách thể hiện mâm ngũ quả khác nhau. Nhưng nguồn gốc chung của mâm ngũ quả theo ngũ hành, các loại quả thể hiện 5 màu đen, đỏ, trắng, xanh, vàng.
Đầu tiên là nải chuối thể hiện màu xanh to bè ra, để bên dưới để được các loại quả khác. Thứ hai là quả Phật thủ màu vàng được đặt ở giữa, trong lòng nải chuối. Nếu không có Phật thủ có thể thay bằng quả bưởi màu vàng.
Tiếp theo, ba loại quả khác có các màu đỏ như cam-quýt chín, trứng gà, hồng…; màu trắng như roi, đào...; màu đen như mận, hồng xiêm…
GS Trần Ngọc Thêm cho rằng, trong mâm ngũ quả, chỉ có nải chuối là không thể thay thế, bởi nó to bè ra, để bên dưới để được các loại quả khác. Còn các quả khác tùy điều kiện có thể thay bằng loại quả khác. Nhưng lưu ý, chỉ được thay bằng các loại quả truyền thống trong nước. Ví dụ, màu đen không có hồng xiêm thay bằng quả mận (tím) nhưng tượng trưng màu đen, không được thay thế bằng quả nho tây, sẽ làm đi truyền thống.
Mâm ngũ quả trong miền nam, gồm có “cầu sung vừa đủ xài”. Đây là cách nói gần âm, thường thấy trong văn hóa Việt. Cụ thể, năm loại quả bao gồm: Mẵng cầu, dừa, quả sung: đu đủ, xoài.

Tham khảo bài khấn giao thừa năm mới 2014 Giáp Ngọ Minh niên tuế thứ năm Giáp ngọ 2014, thời khắc giao thừa tống cựu ngênh tân, thỉnh tân quan đáo cựu quan hồi. Kim vì gia chủ chúng con đầu thành kính lễ. Nam mô thập phương thường trụ Phật (3 lần) Nam mô sa bà giáo chủ. Bản sư Thích Ca Mâu Ni Phật Nam mô đương lai hạ sinh Di lặc tôn vương Phật Nam mô đại từ đại bi Linh cảm Quan thế âm Bố tát (3 lần) Chư đại bồ tát tác đại chứng minh Cung duy Tam giới thiên chúa Tứ phủ vạn linh công đồng thánh đế – Ngọc bệ hạ Hoàng Thiên hậu Thổ Chư Vị Đẳng Thần Cung thỉnh Tân đương niên Tần vương hành khiển, Thiên Mao chi thần. Vương tào phán quan. Cựu đương niên Ngô vương hành khiển, Thiên hải chi thần. Hứa tào phán quan. Đương cảnh thành hoàng Bản thổ đại vương tôn thần. Đẳng Đẳng chư vị thiên binh. Bản sứ thần linh thổ công, thổ địa ngũ phương long mạch tiếp dẫn tài thần tiên chủ phúc đức chính thần, Liệt chư vị thần gia. Đồng lai giáng hạ đàn tràng chứng minh công đức. Kim cư vì Việt Nam quốc,.... tỉnh, … huyện, … xã, … thôn,... số nhà.... hieeuk y vu trung thiên gia sứ thượng phụng. Xuân thiên minh niên tuế, thứ Giáp Ngọ. Thời khắc giao thừa tống cựu ngênh tân, thỉnh tân quan đáo cựu quan hồi. Kim vì con tên là: …. tuổi.... (tuổi gì?), vợ (chồng) con tên là..... tuổi...., (nam, nữ) tử tên là... tuổi.... Hiệp đồng gia môn quyến đẳng chí thiết lòng thành tu thiết lễ nghi lục cũng phu trần, kim ngâm sớ điệp, mũ áo cân đa, đàu thành tiến lễ, đón khí tiết xuân thiên năm mới Giáp Ngọ niên. Cấu chư vị tác đại chứng minh thần kỳ lưu phúc, phúc lưu tín chủ, thụ phúc, thụ lộc, thụ hồng ân. Độ cho gia chung quyến đẳng năm mới Giáp Ngọ an khang thịnh vượng, hưng môn cát khánh, giải trừ hung tinh chiếu, vô tai, vô nạn, vô hạn, vô ách, tăng duyên trường thọ sự, người già sức khỏe, người trẻ bình an, thương mại hanh thông, tài lộc vượng tiến, gia đạo bình an, nhân khang, vật thịnh, các công việc trong gia trung và cơ quan nhà nước đều gặp mọi sự may mắn, thiên thời, địa lợi, nhân hòa. Cầu nguyện cho quốc thái dân an, phong thuận vũ hòa, thế giới hòa bình.... Hiệp đồng gia môn quyến đẳng chí tâm kính lễ. Nam mô a di đà phật. (3 lần).

Dương Tùng